Nhà mồ Ba Chúc lưu giữ hài cốt của những người dân vô tội bị sát hại và được xem là một bản cáo trạng về tội ác diệt chủng của Pôn Pốt, nỗi xót xa vẫn còn hiện hưu tới tận ngày nay. Đồng thời khẳng định thêm tinh thần chính nghĩa bất diệt của Quân tình nguyện Việt Nam, khẳng định tinh thần anh em Đông Nam Á của Việt Nam đối với đối với sự nghiệp giải phóng Campuchia khỏi chế độ diệt chủng và tái thiết đất nước. Vào 10/7/1980 Di Tích Nhà mồ Ba Chúc, Tri Tôn, An Giang đã được công nhận là di tích lịch sử quốc gia.
Lịch sử hình thành Nhà mồ Ba Chúc
Nằm dưới chân dãy Thất Sơn hùng vĩ, thị trấn Ba Chúc, trước kia là xã Ba Chúc, cách biên giới Việt Nam – Campuchia khoảng 7km. Vào đầu năm 1977, dân số của Ba Chúc hơn 16.000 người, chủ yếu sống bằng nghề nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp truyền thống, buôn bán nhỏ. Đây cũng là vùng đất khởi nguồn và trung tâm của đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa, với nhiều buổi sinh hoạt lễ hội, lễ cúng phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người dân địa phương.
Từ sau ngày miền Nam được giải phóng, cùng với cả nước, Nhân dân xã Ba Chúc đi vào khắc phục hậu quả của chiến tranh, ra sức xây dựng cuộc sống ấm no và hạnh phúc. Không khí hòa bình ở đây chưa được bao lâu thì lại phải đương đầu với cuộc chiến tranh diệt chủng do tập đoàn Pôn Pốt gây ra.
Vào đêm 30-4-1977, cùng lúc với 14 xã biên giới của tỉnh An Giang, Pôn Pốt đã xua quân tấn công, tàn sát đồng bào ta một cách man rợ. Đỉnh cao của tội ác này là cuộc thảm sát 3.157 người dân Ba Chúc từ ngày 18-4 đến 30-4-1978. Qua 12 ngày đêm bị bọn Pôn Pốt chiếm đóng, Ba Chúc bị dìm trong biển máu.
Đi đến đâu chúng cũng cướp bóc tài sản, đốt phá nhà cửa các công trình công cộng; tàn sát đồng bào ta không kể già trẻ, nam nữ. Những cảnh giết người hàng loạt, dã man diễn ra khắp nơi, không bút mực nào tả hết. Phần lớn nạn nhân bị bắn, chém, chặt đầu. Nhiều phụ nữ bị hãm hiếp, bị đóng cọc vào chỗ kín, trẻ em thì bị đâm lê trước khi giết chết hoặc xé đôi người, nắm hai chân đập đầu vào gốc cây…
Chùa Phi Lai là một trong những địa điểm bị phá hủy nặng nề. Nơi đây, bọn Pôn Pốt giết gần 300 người dân vô tội. Dưới bàn thờ của chùa có 43 người lẩn trốn, cũng bị chúng dùng lựu đạn giết chết 40 người. Tại chùa Tam Bửu, quân Pôn Pốt bắt hơn 800 người dẫn ra cầu sắt Vĩnh Thông, giồng Ông Tướng và nhiều nơi khác bắn chết. Cánh đồng núi Phú Cường, Ba Chúc, núi Tượng mất đi màu xanh mát mắt, thay vào đó là hàng trăm người chết nằm chồng lên nhau.
Sau thảm sát, Ba Chúc chỉ còn lại là một vùng đất tan hoang với những nỗi đau thương đến tận cùng. Đó là giai đoạn khó khăn nhất của Ba Chúc. Một số người sống sót thì mất người thân, không dám trở về quê vì bị ám ảnh bởi những ký ức kinh hoàng. Nhưng cũng có những người đã bám trụ lại vì nghĩa tình với người đã khuất cũng như sống trọn với vùng đất quê hương. Nhiều người dân chạy giặc trở về đối diện với muôn vàn khó khăn: không nhà cửa, trâu bò vật nuôi bị giết hết, hoa màu vườn tược bị phá nát. Mọi cơ sở vật chất gần như bị san bằng, Ba Chúc chìm trong tang thương và đầy rẫy mùi tử khí.
Thảm sát qua đi, hơn 30 phái đoàn ngoại giao, báo chí và Liên Hiệp quốc đã đến nơi để chứng kiến tận mắt tội ác của bọn Pôn Pốt đối với đồng bào Ba Chúc. Hội Chữ thập đỏ An Giang tham gia giúp dân gom xác của người đã khuất để hỏa táng vào tháng 4-1978. Mọi người tranh thủ tìm kiếm những gì còn sót lại sau thời gian Pôn Pốt chiếm đóng tại xã. Đống xương người được cất giữ tại nhà mồ, dựng tạm sau chùa Phi Lai. Di vật xương sọ đều bị sứt mẻ do bị đập đầu hoặc đạn xuyên phá.
Nhà mồ đầu tiên được xây dựng ngay sau khi cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam kết thúc vào năm 1979. Khi đó nhà mồ xây dựng khá đơn giản theo hình lục giác với đặc điểm nổi bật là 4 cánh tay cầm 4 thanh kiếm đẫm máu cắm thẳng xuống đất, thể hiện ý chí căm thù của người dân Việt Nam đối với bọn giết người man rợ Pôn Pốt.
Năm 2013 Nhà mồ Ba Chúc được xây dựng lại với kiến trúc hoa sen úp ngược
Năm 2013, nhà mồ được xây dựng lại, là một quần thể công trình rộng khoảng 5ha, gồm nhà mồ, nhà lưu niệm, hội trường và chùa Tam Bửu, Phi Lai.
Chùa Tam Bửu
Phi Lai Tự
Điểm nhấn công trình Nhà mồ Ba Chúc hiện tại được thiết kế hình hoa sen úp ngược, với 8 cánh hoa sen được sơn màu trắng, nhằm giảm bớt cảnh tang thương chết chóc. Mỗi cánh hoa sen là nơi trưng bày một nhóm hài cốt theo độ tuổi, giới tính khác nhau như: 86 phụ nữ trên 60 tuổi; 155 phụ nữ từ 21 đến 40 tuổi; 88 thiếu nữ từ 16 đến 20 tuổi; 264 trẻ em từ 3 đến 15 tuổi; 23 nam từ 16 đến 20 tuổi…
Nhà mồ Ba Chúc được thiết kế hình hoa sen úp ngược, với 8 cánh hoa sen được sơn màu trắng
Nhà mồ Ba Chúc ghi dấu tội ác đẫm máu của Pôn Pốt
Tại nhà Trưng bày của Khu Di tích chúng ta hoàn toàn có thể nắm rõ được toàn bộ vụ thảm sát năm xưa với những bức hình, với những chứng tích, ghi chú rõ ràng và đầy đủ nhất.
Bằng chứng tội ác từ những bức ảnh đen trắng
Những bức ảnh đẹp trắng đã ngả màu của thời gian nhưng vẫn là bằng chứng đanh thép nhất cho tội ác vô cùng dã man của bọn tàn bạo Pôn Pốt.
Những bức ảnh đen trắng nói lên tội ác của Pôn Pốt Những bức ảnh đen trắng nói lên tội ác của Pôn Pốt Những bức ảnh đen trắng nói lên tội ác của Pôn Pốt
Nhưng vật dụng nhuốm máu người dân Ba Chúc
Những vật dụng mà quân Pôn Pốt dùng để hành hạ, tra tấn, giết hại người dân Ba Chúc, An Giang như: cọc, dùi, dao, búa,… vẫn còn nhuốm máu đã tố cáo tội ác không thể dung thứ của Pôn Pốt. Những vật dụng này được đặt trong tủ kính để giúp khách tham quan quan sát rõ hơn và gần hơn.
Đầu lâu, hài cốt chứng cứ cho tội ác dã man của quân Pôn Pốt
Nơi trưng bày hài cốt được sắp xết cẩn thận, thoáng đãng để du khách tham quan không cảm thấy rùng rợn, u ám và ghê sợ, đồng thời không gian rộng rãi, ánh sáng tốt giúp du khách nhìn rõ hơn những minh chứng lịch sử, đồng thời giảm bớt sự đau thương. Trong nơi trưng bày hài cốt lúc nào cũng nghi ngút hương khói để tưởng niệm, siêu độ cho những vong linh, những linh hồn người dân Ba Chúc, An Giang vô tội.
Thời gian rồi cũng làm lành những vết thương
Bỏ qua những đau thương, mất mát người dân Ba Chúc hiện đang có được 1 cuộc sống tốt đẹp, hân hoan chào đón khách du lịch thập phương về tham qua Khu Di tích lịch sử Nhà mồ Ba Chúc.
Cây Dầu đã hơn 300 tuổi và đã chết khô bỗng một ngày đẹp trời đàn chim từ đâu mang về hạt mầm cây da và từ đó 1 mầm non sinh chồi, nảy lộc được hình thành từ thân cây khô già, nó như thể hiện sức sống mãnh liệt, như sự tái sinh tuyệt vời của con người nơi đây sau những đau thương mất mát. Và Ba Chúc lại trở thành 1 thị trấn sầm uất của huyện Tri Tôn, An Giang.
Thời điểm du lịch Ba Chúc tốt nhất
16/3 (âm lịch) hàng năm chính là ngày dỗ tập thể cho các nạn nhân xấu số trong vụ thảm sát Pôn Pốt tại Ba Chúc. Đây có thể xem là một trong những lễ giỗ tập thể lớn nhất Việt Nam. Chính vì vậy ngoài việt tham quan, khám phá Di tích Nhà mồ Ba Chúc thì khách du lịch tìm đến nơi đây đúng ngày này sẽ được tham gia lễ cúng viếng và cầu nguyện cùng với các tín đồ tôn giáo và người nhà nạn nhân.
